2013/08/26

Die schweigsame Frau



Operaren historioan zehar gizon eta emakumezkoen arteko harremanak askotan agertu dira eta hauen artean azpimarratzekoa da gizon nagusi eta emakume gaztearen artean izan duten garrantzia. Garai desberdinetan adibide garrantzitsuak izan ditugu eta beharbada Gaetano Donizettiren Don Pasquale esanguratsuena dela ondoriozta genezake. Hemengo gizona ergela, irizpiderik gabekoa eta emakumearekiko menpekotasun handiarekin agertzen zaigu; emakumea, berriz, zuhurra, praktikoa, argia, maltzurra eta bere helburua lortzeko edozein gauza egiteko prest dagoela agerian dago.

XX. mendean holako estereotipoak gainditutzat eman genitzakela pentsa genezake baina 1935an Richard Straussek gure mendetako Don Pasquale propioa idatzi zuen, Die schwegsame Frau (Emakume ixila). Kasu honetan edadeko gizona Sir Morosus da, mariñel zaharra; gizon honek zarata gorrotatzen du eta emakume ixila nahiko luke bere ondoan bizitzaren azken urteak pasatzeko asmoz. Sir Morosusi “laguntzeko” Henry, bere iloba gaztea eta bere bizargina agertuko dira. Henry opera abeslaria den Amintarekin ezkondu da sekretupean eta emakume honek ere parte hartuko du prestatzen ari den txantxa erraldoian.

Sir Morosusek hurrengo egunerako emazte ixila nahi du eta Henryk eta bizarginak aurkeztuko dizkioten hautagaien artean erakargarriena Aminta izango da. Bere lehen agerpenean ixila eta lotsatia dela irudikatzen du eta ezaugarri hauekin Sir Morosusek berarekin berehala ezkontzea erabakiko du. Hala ere, ezkontza ospatu eta jarraian Amintak bere benetako nortasuna adieraziko du eta zaratatsu eta aginduzalea dela erakutsiko dio zaharrari. Honek bapateko dibortzioa baino ez du irtenbide bezala eta orduan denek txantxaren berri emango diote, Sir Morosusek bere porrota ongi onartuko duelarik.

Sexuen arteko gerra berriro ere. Baina borroka haratago doa, opera honetan ere belaunaldien arteko gatazka daukagulako: nagusiak eta gazteak, ideia eta perspektiba desberdinak, bateraezinak kasu gehienetan eta ondorioa istilutsua da.

Opera hau ez da gaur egun askotan taularatzen eta grabazioen bidez ezagutu eta gero kostatzen zait ulertzea alboratze honen arrazoiak. Gainera, ba al dago kontraesan handiagorik opera batean emakume ixila eskatzea baino? Ba hau da Straussek erabiltzen duen oinarri komikoa Sir Morosusen pasadizoak gorpuzteko. Bukaeran mariñel zaharrak bere porrota onartu eta amore eman beharko du, bere ilobari nahi duenarekin ezkontzeko eta bizitzeko bidea emanez.

Entzun ditzagun gure hiru ohiko zatiak, 1959ko Salzburgeko Festibalean zuzenean hartutako grabazioa erabiliz. Lehenengoan Sir Morosusek bere ezkontzaren aldeko jaia sufritu behar du. Jaia zaratatsua da eta mariñela ez da batera gustora sentitzen.

 (1) Potz Deubel, so hat die alte Hur (Hau sorpresa, putak ez du gezurrik esan).


Bigarrenean Amintak kantu klaseari ekiten dio, Claudio Monteverdiren L’incoronazione di Poppearen aria bat abestuz. Klasea ez da lasaia izango.

(2) Sento un certo non so ché (Zeozer sentitzen dut).


Hirugarrenean, operaren amaiera dugu. Sir Morosus erabat gaindituta dago. Berriro ere ixiltasuna goraipatzen du mariñelak. Era malenkoniatsuan, ia hasperen batean, musika badoa.

(3) Wie schön ist doch die Musik (Ze ederra den musika hau!!).


Bertsioa: Richard Straussen Die schweigsame Frau (1935), Hans Hotter (Sir Morosus, baritonoa) Hilde Güden (Aminta, sopranoa), Fritz Wunderlich (Henry Morosus, tenorea), Hermann Prey (bizargina, baritonoa), Alois Pernerstorfer (Farfallo, baxua), Vienako Operaren Abesbatza, Vienako Orkestra Filarmonikoa, Karl Böhm (zuzendaria).




A lo largo de la historia de la ópera las relaciones conflictivas entre sexos han sido una constante y entre ellas conviene destacar las que se cuentan entre un hombre mayor y una mujer joven, tipo de relación que permite dar rienda suelta a todo el juego de estereotipos, tal y como hace Gaetano Donizetti en su Don Pasquale. Él, simple, sin criterio y con una fuerte dependencia hacia el sexo femenino; ella, sensata, práctica, inteligente y maliciosa, dispuesta a todo por conseguir su objetivo.

Podríamos pensar que estos estereotipos estaban superados en pleno siglo XX pero aun en 1935 Richard Strauss escribió su propio Don Pasquale dando a conocer su ópera Die schweigsame Frau (La mujer silenciosa). En este caso el hombre de edad es Sir Morosus, viejo marinero que odia el ruido y que tiene como aspiración encontrar una mujer silenciosa que le acompañe en sus últimos años. Dispuestos a “ayudar” a Sir Morosus estarán su sobrino, Henry y su barbero. El primero está casado en secreto con Aminta, cantante de ópera, y ella también participará en la enorme burla que se prepara.

Sir Morosus quiere casarse al día siguiente y Henry y el barbero le presentarán algunas candidatas, siendo una de ellas precisamente Aminta, que con su actitud apocada y silenciosa cautivará al viejo, que le pedirá en matrimonio de inmediato. Nada más celebrada la falsa ceremonia aparecerá la “verdadera” Aminta, ruidosa y mandona, que amargará al viejo. Este solo tendrá como solución un inmediato divorcio. Entonces se le hará saber de la burla y él lo aceptará con cierta resignación.

Guerra de sexos y también guerra intergeneracional: jóvenes y mayores, desde ideas y perspectivas distintas, en ocasiones contradictorias, y que despiertan al conflicto latente.

Esta ópera apenas se representa hoy en día. Tras conocerla a través de grabaciones se me hace difícil entender la última razón de ello. Además, ¿cabe mayor contradicción que pedir en una ópera una mujer silenciosa? Sirva esta contradicción como punto de partida de la historia cómica que vive Sir Morosus. Al final el viejo marinero no tendrá sino que aceptar la voluntad de su sobrino y con ello, aceptar lo nuevo.

Escuchemos los tres cortes musicales habituales, que provienen de una grabación en directo del Festival de Salzburgo de 1959. En el primero Sir Morosus sufre la fiesta de su compromiso, fiesta ruidosa y en la que el viejo no se siente a gusto (1) Potz Deubel, so hat die alte Hur (¡Vaya sorpresa! Tenía razón la ramera).

En el segundo asistimos a la clase de canto de Aminta, en la que ella interpreta un fragmento de L’incoronazione di Poppea, de Claudio Monteverdi. Por supuesto, la clase no será nada apacible. (2) Sento un certo non so ché (Siento un cierto no-se-qué).

Finalmente escuchemos el final de la ópera. Sir Morosus está superado, derrotado. Sin embargo, sigue añorando el silencio y de forma melancólica, casi en un suspiro, cierra la función (3) Wie schön ist doch die Musik (¡Qué bella es esta música).

Versión: Die schweigsame Frau, de Richard Strauss (1935), Hans Hotter (Sir Morosus, barítono) Hilde Güden (Aminta, soprano), Fritz Wunderlich (Henry Morosus, tenor), Hermann Prey (barbero, barítono), Alois Pernerstorfer (Farfallo, bajo), Coro de la Ópera de Viena, Orquesta Filarmónica de Viena, Karl Böhm (dirección musical).

No hay comentarios: